Bài 1: Người có uy tín là “điểm tựa cho mọi điểm tựa khác”

Bài 2: Những cánh chim đầu đàn

Bài 3: Bất cập trong quan niệm lựa chọn người có uy tín

Bài 4: Những khó khăn, bất cập về thể chế và chính sách

Bài cuối: Một số giải pháp phát huy vai trò người có uy tín

(ĐCSVN) - Bên cạnh thời cơ luôn là những thách thức tác động, chi phối đến tư tưởng, tình cảm, tâm lý dân tộc, các hoạt động kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội… ảnh hưởng đến sự ổn định, phát triển của vùng dân tộc thiểu số, đòi hỏi cả hệ thống chính trị phải luôn thấu suốt nội hàm quan điểm và có tiếp tục có thêm nhiều giải pháp chăm lo, phát huy vai trò của người có uy tín. 

Tiếp tục kế thừa hệ thống những quan điểm, chủ trương, đường lối của Đảng và chính sách, pháp luật của Nhà nước trong những năm qua đối với đội ngũ người có uy tín, trong Báo cáo chính trị tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng đã khẳng định: “Chăm lo xây dựng đội ngũ cán bộ, người có uy tín tiêu biểu trong vùng đồng bào dân tộc thiểu số”^[1]. 

Đó cũng vừa là một trong những nhiệm vụ chính trị quan trọng, vừa là yêu cầu đối với công tác xây dựng Đảng, củng cố hệ thống chính trị, tăng cường hiệu lực, hiệu quả công tác lãnh đạo, chỉ đạo, quản lý, điều hành của của cấp ủy, chính quyền cơ sở. 

Tuy nhiên, để yêu cầu, nhiệm vụ này đạt hiệu quả cao hơn, thực chất hơn, rất cần sự quan tâm có chiều sâu hơn nữa đối với bản thân đội ngũ những người có uy tín nói riêng và đối với hoạt động của họ nói chung.

Một là, đại đoàn kết dân tộc, công tác dân vận và công tác dân tộc là trách nhiệm của cả hệ thống chính trị, của mọi cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức, của đoàn viên, hội viên các đoàn thể, của sỹ quan, chiến sĩ các lực lượng vũ trang theo cơ chế Đảng lãnh đạo, chính quyền thực hiện, Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể chính trị làm nòng cốt tham mưu. Xây dựng và phát huy vai trò người có uy tín là nhằm cụ thể hóa các quan điểm của Đảng về cốt cán, người có uy tín, góp phần tiếp tục đổi mới, nâng cao hiệu quả công tác dân vận và tăng cường quan hệ mật thiết giữa Đảng với Nhân dân vùng dân tộc thiểu số như tinh thần Chỉ thị 49-CT/TW ngày 20/10/2015 của Ban Bí thư khóa XI về tăng cường và đổi mới công tác dân vận của Đảng ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số.

Hai là, lực lượng người có uy tín trong cộng đồng các dân tộc thiểu số chính là nòng cốt chính trị, giúp Ban Dân vận Trung ương, các cấp ủy đảng và Mặt trận Tổ quốc các cấp thường xuyên, kịp thời nắm thông tin về tình hình Nhân dân vùng đồng bào dân tộc thiểu số và giao trách nhiệm khi có vấn đề phức tạp xảy ra; trao đổi, góp ý kiến về chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước đối với công tác dân vận ở vùng dân tộc thiểu số và tham gia xây dựng hệ thống chính trị vùng dân tộc thiểu số.

Ba là, xây dựng và phát huy vai trò, ảnh hưởng của người có uy tín trong công tác vận động Nhân dân vùng dân tộc thiểu số là một nhiệm vụ quan trọng của cả hệ thống chính trị, nhất là những ngành làm công tác tham mưu cho Đảng, Nhà nước về đại đoàn kết dân tộc, công tác dân vận, công tác dân tộc, công tác tôn giáo… và những ngành liên quan đến đảm bảo an ninh trật tự, ổn định chính trị vùng dân tộc thiểu số và miền núi.  

Từ những nội hàm quan điểm trên và tình hình thực tiễn, cần thiết có những giải pháp để hạn chế tồn tại, vướng mắc, phát huy điểm mạnh nhằm tạo điều kiện cho người có uy tín hoạt động hiệu quả.

Thứ nhất, tiếp tục nâng cao nhận thức cho các cấp ủy đảng, chính quyền, Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức đoàn thể chính trị - xã hội về vị trí, vai trò, tầm quan trọng của lực lượng cốt cán, người có uy tín trong đồng bào dân tộc thiểu số.

Người có uy tín được đồng bào tín nhiệm, có mối liên hệ chặt chẽ và ảnh hưởng tích cực tới sự phát triển cộng đồng dân cư trong vùng dân tộc; là chỗ dựa quan trọng của cấp ủy, chính quyền, Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị. Họ là nhân tố quan trọng, góp phần tích cực thực hiện thắng lợi các chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, đẩy mạnh phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh, giữ gìn khối đại đoàn kết dân tộc.

Khi đã thống nhất nhận thức, cấp ủy, chính quyền, Mặt trận Tổ quốc và đoàn thể chính trị các cấp sẽ coi việc quan tâm, chăm lo, phát huy vai trò của người có uy tín là nhiệm vụ quan trọng, thường xuyên phải lãnh đạo, chỉ đạo.

Qua giám sát, Hội đồng Dân tộc của Quốc hội đã nhận thấy, ở đâu, địa phương nào quan tâm, có sự phối hợp chặt chẽ giữa cấp ủy, chính quyền với người có uy tín thì ở nơi đó, các chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, chương trình, kế hoạch của cấp ủy, chính quyền địa phương được thực hiện tốt, có hiệu quả hơn và ngược lại.

Thứ hai, xây dựng đội ngũ người có uy tín nên được xem là một bộ phận “đặc biệt” trong công tác cán bộ ở cơ sở.

Người có uy tín tuy không phải là cán bộ, công chức, viên chức trong cơ quan đảng, chính quyền, Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị nhưng vai trò của họ đối với cấp ủy, chính quyền và cộng đồng là đặc biệt quan trọng. Nên chăng, cần xác định công tác chăm lo, phát huy vai trò của người có uy tín là một trong những “nhiệm vụ đặc biệt” trong công tác cán bộ của cấp ủy, chính quyền, Mặt trận Tổ quốc và đoàn thể các cấp để có chiến lược, kế hoạch đào tạo, sử dụng dài hạn, hợp lý.

Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cần sớm chủ trì, phối hợp với Ủy ban Dân tộc và các cơ quan hữu quan xây dựng định danh “người cốt cán trong đồng bào dân tộc thiểu số”. Người cốt cán là những người có tầm ảnh hưởng sâu rộng với đồng bào trên phạm vi toàn quốc, vùng, tiêu biểu trong số những người có uy tín, tương tự như công tác xây dựng đội ngũ cán bộ cấp chiến lược của Đảng để có biện pháp quản lý, phát huy phù hợp. Đồng thời thống nhất phân cấp quản lý, phân công vận động người có uy tín giữa các cơ quan Dân vận, Dân tộc, Mặt trận Tổ quốc, Công an, Quân đội để tránh chồng chéo, trùng lặp hoặc bỏ sót.

Để nâng cao vai trò, vị thế, hiệu quả hoạt động của người có uy tín, mở rộng khối đại đoàn kết, cần cơ cấu họ tham gia Ủy ban Mặt trận Tổ quốc, ban chấp hành đoàn thể chính trị các cấp, nhất là ở cấp cơ sở; giới thiệu những người thật tiêu biểu tham gia đại biểu Hội đồng nhân dân các cấp, các ban tư vấn, tổ tư vấn của Ủy ban Mặt trận Tổ quốc các cấp; bố trí, giới thiệu người có uy tín vào các tổ chức truyền thống của đồng bào dân tộc thiểu số, các tổ hòa giải… Trên cơ sở đó, giao nhiệm vụ để phát huy vai trò của từng người có uy tín trong từng lĩnh vực cụ thể.  

Trong công tác cán bộ đối với người có uy tín, cần xem xét, giải quyết thỏa đáng hai tình huống đặt ra:

i) Mở rộng “tích hợp” Bí thư chi bộ, trưởng, thôn bản, Trưởng ban công tác Mặt trận, Chi hội trưởng các đoàn thể chính trị với người có uy tín trong trường hợp Bí thư Chi bộ, trưởng thôn, Trưởng ban công tác mặt trận, Chi hội trưởng các đoàn thể chính trị là người có xu hướng dân chủ, tôn trọng ý kiến tập thể, có phong cách suy nghĩ đa chiều, thấu đáo. Đây là việc làm “nhất cử, đa tiện”, vừa đảm bảo vai trò lãnh đạo của tổ chức đảng, vừa gia tăng vị thế của người có uy tín. Hơn nữa, ở vị trí như vậy, người có uy tín được hưởng phụ cấp trách nhiệm cho các chức danh bí thư, trưởng thôn, trưởng ban công tác mặt trận… sẽ chia sẻ phần nào các chi phí đi lại, điện thoại… mà họ phải tự bỏ ra; tạo thêm động lực cho họ hoàn thành tốt nhất nhiệm vụ trong quá trình hoạt động.

ii) Trường hợp không “tích hợp” các chức danh lãnh đạo nêu trên vào người có uy tín thì cũng có ưu điểm là trong công tác tuyên truyền, vận động cộng đồng không mang tính lãnh đạo, quản lý, thông tin thu thập phản ánh về thực tế cộng đồng không mang tính chủ quan; quy chế dân chủ ở cơ sở được phát huy tốt, chức năng tự quản ở thôn, bản không mang tính áp đặt theo điều hành, quản lý của cá nhân. Tuy nhiên, khi không “tích hợp” được các chức danh này vào người có uy tín thì rất cần phải có sự quan tâm đặc biệt về chế độ, chính sách đãi ngộ để họ có động lực thực hiện nhiệm vụ được giao. Đây là vấn đề khó đối với các tỉnh miền núi, đa dân tộc có điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn, phải trông chờ phần lớn vào ngân sách trung ương hỗ trợ.

Trong công tác nhân sự, cần quan tâm, ủng hộ xu hướng “trẻ hóa” để tận dụng thế mạnh về sức khỏe, trình độ của người có uy tín trẻ tuổi, nhằm khắc phục những hạn chế này ở người có uy tín quá cao tuổi. Muốn vậy, cần sớm phát hiện những nhân tố trẻ, tích cực, có nhiệt huyết, có sự đổi mới tư duy trong sản xuất, kinh doanh, sáng tạo khởi nghiệp, khả năng hướng dẫn cộng đồng… thông qua hình thức tổ chức thăm dò dư luận để khảo sát, đánh giá mức độ uy tín trong Nhân dân.

Sau khi tìm được hạt nhân, cần có giải pháp đào tạo, bồi dưỡng cả về năng lực, đạo đức, thậm chí hỗ trợ tạo dựng uy tín cho những người tích cực và có khả năng nhưng còn bị hạn chế một số điều kiện nhất định, nhằm chuẩn bị nguồn nhân sự người có uy tín trong tương lai.

Hiện nay, việc lưu trữ hồ sơ cá nhân của người có uy tín chưa được UBND cấp xã quan tâm đúng mức; một số xã thậm chí còn không có hồ sơ lưu quản lý tại thôn và lưu trữ tại xã. Việc này, cần có sự chỉ đạo chấn chỉnh và tổ chức thực hiện thống nhất trong toàn quốc.

Thứ ba, sớm hoàn chỉnh cơ chế phân cấp quản lý, phát huy vai trò của người có uy tín theo mức độ ảnh hưởng.

Phân công rõ hơn nhiệm vụ cho các cơ quan trong tổ chức thực hiện chính sách đối với người có uy tín. Cần giao cho một cơ quan chủ trì thực hiện, các cơ quan khác chỉ là cơ quan phối hợp, tránh việc cùng một đối tượng, một địa bàn nhưng nhiều cơ quan cùng chủ trì thực hiện và quản lý sẽ dẫn đến rất khó khăn cho công tác bình chọn, rà soát hàng năm và theo dõi, quản lý, báo cáo.

Mặt khác, từ sự phân cấp này mới thực hiện tốt được việc phân cấp trong cung cấp thông tin, định hướng hoạt động đối với người có uy tín theo cấp độ quốc gia, tỉnh, huyện, xã…Trong đó, cấp Trung ương, tỉnh cần xây dựng định hướng chung hoạt động đối với người có uy tín trên phạm vi quốc gia, tỉnh; cấp huyện xây dựng kế hoạch hoạt động; cấp xã xây dựng chương trình hoạt động cụ thể và triển khai trực tiếp đến người có uy tín trên địa bàn.

Bên cạnh đó, cần có quy chế xác định trách nhiệm cá nhân của người có uy tín trong việc giữ mối liên hệ chặt chẽ với cấp ủy, chính quyền địa phương; chú trọng cung cấp thông tin xác thực về tình hình ở thôn, bản; phản ánh đầy đủ, kịp thời tâm tư, nguyện vọng chính đáng của quần chúng đến cấp có thẩm quyền.

Thứ tư, đổi mới công tác bồi dưỡng cho người có uy tín.

Hiện nay, công tác tập huấn, bồi dưỡng cho người có uy tín đã được thể chế hóa trong văn bản quy phạm pháp luật của Chính phủ. Các ngành hữu quan ở Trung ương đã quan tâm chỉ đạo, hướng dẫn theo hệ thống ngành dọc của mình; các cấp, các ngành ở địa phương thường xuyên mở lớp. Tuy nhiên cách làm, nội dung truyền đạt chưa có sự thống nhất trên phạm vi toàn quốc do thiếu bộ tài liệu chính thống, khoa học nhằm bù khuyết những kỹ năng tuyên truyền, vận động cho người có uy tín. Trong khi tuyên truyền, vận động lại là khâu quyết định đến kết quả thực hiện chủ trương, đường lối phát triển kinh tế - xã hội, củng cố quốc phòng, an ninh ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi.

Do đó, các cơ quan hữu quan ở Trung ương cần phối hợp xây dựng, ban hành chương trình khung và tổ chức thực hiện đồng bộ, thống nhất trên toàn quốc nội dung bồi dưỡng cho người có uy tín một số kỹ năng chủ yếu như: Kỹ năng đọc - phân tích - hiểu văn bản của Đảng và văn bản quy phạm pháp luật; kỹ năng tuyên truyền miệng; kỹ năng thuyết phục; kỹ năng khai thác và sử dụng tri thức văn hóa bản địa; kỹ năng nắm bắt dư luận quần chúng; kỹ năng hòa giải; kỹ năng thu thập thông tin và viết báo cáo; kỹ năng ứng dụng và sử dụng công nghệ thông tin hiện đại vào công tác tuyên truyền, vận động quần chúng… cùng một số chuyên đề liên quan đến quan điểm, đường lối của Đảng về đại đoàn kết dân tộc, công tác dân vận, công tác dân tộc… nhằm nâng cao hiệu quả kỹ năng tuyên truyền, vận động quần chúng cho người có uy tín.

Trong công tác bồi dưỡng, ngoài hướng dẫn lý thuyết các kỹ năng nêu trên, cấp ủy, chính quyền, Mặt trận Tổ quốc các cấp cần tăng cường các hình thức gặp gỡ, đối thoại, trao đổi với người có uy tín về chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, đặc biệt là những chủ trương về phát triển kinh tế - xã hội, xóa đói giảm nghèo, vấn đề dân tộc, tôn giáo, an ninh chính trị xã hội, công tác phòng chống tội phạm và tệ nạn xã hội ở địa phương.

UBND xã - nơi trực tiếp quản lý người có uy tín khi tổ chức các hội nghị tổng kết, hội nghị chuyên đề, phiên họp định kỳ cần mở rộng đối tượng tham dự đến người có uy tín để họ nắm bắt thông tin về nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh ở địa phương; đồng thời phản ánh với cấp ủy, chính quyền địa phương những thông tin từ cộng đồng thôn bản. Những đề nghị của người có uy tín, già làng, trưởng bản về những khó khăn, bức xúc của cộng đồng phải được cơ quan và người có trách nhiệm giải quyết nghiêm túc, thấu đáo.

Thứ năm, tiếp tục hoàn thiện chế độ, chính sách đối với người có uy tín.

Cần đảm bảo tối thiểu cho người có uy tín được trang cấp phương tiện nghe, nhìn, đọc để tiếp cận thông tin; được quan tâm động viên cả về vật chất và tinh thần. Hiện nay, các địa phương đã thực hiện cơ bản tốt việc tổ chức hội nghị biểu dương người có uy tín tiêu biểu hoặc tổ chức cho người có uy tín đi thăm quan, học tập kinh nghiệm, tiếp kiến lãnh đạo Đảng, Nhà nước, các Bộ, ngành Trung ương… Song cần tiếp tục quan tâm nâng định mức và thực hiện tốt chế độ thăm hỏi, gặp gỡ, tặng quà người có uy tín khi lễ, tết; hỗ trợ vật chất khi ốm đau, gặp khó khăn, hoạn nạn theo phương châm “đúng - đủ - kịp thời” để động viên, khuyến khích họ hoạt động.

Nên xem xét quy định mức phụ cấp trách nhiệm cố định theo hệ số lương tối thiểu thống nhất trong toàn quốc và khuyến khích các địa phương quy định mức cao hơn Trung ương từ nguồn ngân sách địa phương, tạo điều kiện bù đắp chi phí cho người có uy tín trong quá trình hoạt động.

Có cơ chế, chính sách đối với người có uy tín do ngành Công an, Quân đội quản lý nhưng nằm ngoài danh sách người có uy tín theo quyết định phê duyệt hàng năm của Chủ tịch UBND tỉnh, hiện vẫn đang giúp đỡ các lực lượng vũ trang giải quyết những vụ việc phức tạp tại cơ sở và thực hiện công tác tuyên truyền, vận động quần chúng tại các địa bàn tiềm ẩn nhiều nguy cơ phức tạp về an ninh trật tự. Làm tốt công tác này sẽ góp phần động viên, khuyến khích người có uy tín phấn khởi, tin tưởng, tích cực tham gia và hoàn thành tốt nhiệm vụ được cấp ủy, chính quyền giao.

Chúng tôi xin được dẫn lời của ông Đỗ Văn Chiến - Bí thư Trung ương Đảng, Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam: “Người có uy tín trong đồng bào dân tộc thiểu số ở nước ta có vai trò rất quan trọng. Tiếng nói của họ luôn được tôn trọng, được dân làng và con cháu tin tưởng, làm theo. Vì vậy, trong công tác tuyên truyền, vận động, thuyết phục đồng bào, nếu cấp ủy đảng, chính quyền, Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể chính trị xã hội và cơ quan công tác dân tộc “tranh thủ” được lực lượng này thì hiệu quả công tác sẽ cao hơn và ngược lại”.

Công việc nhiều, vất vả từ đầu làng đến cuối xóm, dễ va chạm, lại mất nhiều thời gian tìm hiểu chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước, của địa phương, phải nắm gia cảnh, sự việc mâu thuẫn giữa các hộ dân để hòa giải thấu tình đạt lý… Bản thân người có uy tín cũng chịu áp lực là việc gì cũng phải đi đầu, lời nói, việc làm phải chuẩn mực để làm gương. Dễ cảm thông khi có những người bị người thân trong gia đình phản đối gánh vác trọng trách này, như chia sẻ rất thật lòng của bà Vũ Thị Bé, người có uy tín bản Chu B, xã Khuất Xá, huyện Lộc Bình, tỉnh Lạng Sơn.

Song khi tiếp xúc với rất nhiều người trong số họ ở mọi miền Tổ quốc, chúng tôi luôn cảm nhận được nhiệt huyết cháy bỏng, tính tự trọng cao của người có uy tín. Cho dù có “tích hợp” chức danh bí thư chi bộ, trưởng thôn bản, trưởng ban công tác mặt trận, chi hội trưởng các đoàn thể chính trị với người có uy tín hay không, cho dù là đảng viên hay không, dù là người trẻ tuổi hay người cao tuổi thì họ đều khẳng định mình gánh vác trọng trách là vì niềm tin của Nhân dân đối với mình thông qua lá phiếu bầu, vì sự kỳ vọng của cấp ủy, chính quyền vào bản thân.

Sự cống hiến vô tư, đầy trách nhiệm của họ cho sự nghiệp cách mạng của dân tộc cần được quan tâm đãi ngộ thỏa đáng, để họ càng có thêm điều kiện thực sự trở thành nhân cốt quan trọng, tạo sức lan tỏa, truyền cảm hứng, khơi dậy tinh thần vượt mọi khó khăn, làm sâu sắc thêm lòng tự tin, tự hào của đồng bào, góp phần giải quyết những vấn đề nổi lên trong cuộc sống và thúc đẩy vùng dân tộc thiểu số, miền núi hội nhập, phát triển cùng đất nước. 

Thật mừng, trong Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021 - 2030, một chương trình được kỳ vọng sẽ giải quyết đồng bộ, toàn diện, căn bản các vấn đề bức thiết ở vùng dân tộc thiểu số và miền núi trong 10 năm tới đã thiết kế một Tiểu dự án, trong đó có nhiệm vụ “Biểu dương, tôn vinh, điển hình tiên tiến, phát huy vai trò của người có uy tín…”.

Trong Tiểu dự án này, Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Bộ Công an, Ủy ban Dân tộc và các địa phương đặt mục tiêu đến năm 2025: “tăng cường xây dựng, nâng cao chất lượng đội ngũ người có uy tín…” và đến năm 2030: “tiếp tục xây dựng, nâng cao chất lượng đội ngũ người có uy tín và hiệu quả công tác vận động, phát huy vai trò người có uy tín trong vùng đồng bào dân tộc thiểu số…”.

Hy vọng Tiểu dự án sẽ được triển khai hiệu quả, để người có uy tín góp phần xứng đáng, phát huy được hết ý nghĩa, vị trí, vai trò vào công cuộc phát triển kinh tế - xã hội, xóa đói giảm nghèo, tăng cường khối đại đoàn kết dân tộc, giữ gìn an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội, bảo vệ môi trường sinh thái vùng dân tộc thiểu số và miền núi; góp phần thu hẹp khoảng cách phát triển giữa vùng miền núi, biên giới với miền xuôi, cùng cả nước thực hiện mục tiêu và khát vọng: “Đến năm 2025 là nước đang phát triển, có công nghiệp theo hướng hiện đại, vượt qua mức thu nhập trung bình thấp. Đến năm 2030 là nước đang phát triển, có công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao. Đến năm 2045 trở thành nước phát triển, thu nhập cao”^[2] như Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng đã đề ra./.

--------

^[1] Đảng Cộng sản Việt Nam - “Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII”, Tập 1, trang 170, Nxb. Chính trị Quốc gia sự thật, Hà Nội 2021

^[2] Đảng Cộng sản Việt Nam - “Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII”, Tập 2, trang 326-327, Nxb. Chính trị Quốc gia sự thật, Hà Nội 2021