Lời Tòa soạn: Trong lịch sử hàng nghìn năm dựng nước và giữ nước của dân tộc ta, các vị bô lão luôn có vị trí, vai trò vô cùng quan trọng.

Từ Cách mạng tháng Tám 1945 đến nay, các vị bô lão càng phát huy tốt vị trí, vai trò, góp phần vào thắng lợi của các cuộc cách mạng lật đổ chế độ phong kiến, đánh đuổi thực dân, đế quốc, giành độc lập dân tộc, thống nhất Đất nước, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Đặc biệt, ở vùng dân tộc thiểu số, miền núi, biên giới, các vị già làng, trưởng bản, người có uy tín đã góp phần to lớn vào sự nghiệp xây dựng và củng cố khối đại đoàn kết toàn dân tộc, xây dựng và củng cố nền quốc phòng toàn dân gắn với thế trận an ninh nhân dân, bảo đảm trật tự an toàn xã hội, xóa đói giảm nghèo, xây dựng nông thôn mới. Họ chính là lực lượng quần chúng đặc biệt. Nói một cách hình tượng, người có uy tín là nhịp cầu nối gắn kết giữa ý Đảng và lòng dân.

Tuy nhiên, do Đất nước vẫn còn nhiều khó khăn, cơ chế, chính sách vẫn đang tiếp tục hoàn thiện, nên hoạt động của lực lượng này cũng gặp nhiều khó khăn, trở ngại. Để góp phần giải quyết, khắc phục những khó khăn, trở ngại đó, Báo điện tử Đảng Cộng sản Việt Nam đăng loạt bài: “Cần phát huy vai trò của lực lượng quần chúng đặc biệt”.

Bài 1: Lực lượng quần chúng đặc biệt

(ĐCSVN) - Người có uy tín trong đồng bào dân tộc thiểu số là lực lượng quần chúng đặc biệt, có vị trí, vai trò quan trọng, góp phần đắc lực giúp các cơ quan giúp việc của Đảng, Nhà nước tổ chức thắng lợi chức năng, nhiệm vụ được giao; đồng thời, thông qua họ nắm bắt tâm tư, tình cảm, nguyện vọng của người dân gửi tới Đảng, Nhà nước. Nói một cách hình tượng, người có uy tín là  nhịp cầu nối gắn kết giữa ý Đảng và lòng dân.

 

Gần 30 năm trước, Chỉ thị số 45-CT/TW ngày 23/9/1994 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng về một số công tác ở vùng dân tộc Mông đã yêu cầu: “Ban Tổ chức Trung ương cùng với Ban Tổ chức và Cán bộ của Chính phủ xây dựng chính sách đào tạo, bồi dưỡng, sử dụng, đãi ngộ đối với cán bộ cơ sở, trưởng bản, già làng, trưởng dòng họ, cán bộ nghỉ hưu, lực lượng vũ trang… tham gia hoạt động trong vùng dân tộc Mông”.

Trong Chỉ thị 45-CT/TW ngày 23/9/1994 của Ban Chấp hành Trung ương chưa đề cập cụ thể khái niệm người có uy tín, nhưng nhóm người già làng, trưởng bản, trưởng dòng họ, cán bộ nghỉ hưu (nòng cốt của người tiêu biểu, có uy tín trong đồng bào dân tộc thiểu số sau này) lần đầu tiên đã được nêu lên trong một văn bản quan trọng của Đảng với tư cách như một bộ phận chủ thể có vai trò quan trọng trong việc ổn định và phát triển tình hình kinh tế - xã hội của vùng dân tộc Mông.

Hai năm sau Chỉ thị 45-CT/TW được ban hành, trong Báo cáo chính trị của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa VIII tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX của Đảng (năm 1996) yêu cầu: “Động viên, phát huy vai trò của những người tiêu biểu, có uy tín trong dân tộc và ở địa phương”.

Như vậy, từ năm 1996, cụm từ “người tiêu biểu, có uy tín trong đồng bào dân tộc và ở địa phương” đã được nêu đích danh trong văn kiện chính trị của Đảng, mở đường cho các văn kiện khác sau này chính thức sử dụng. Tiêu biểu là Nghị quyết Hội nghị lần thứ bảy Ban Chấp hành Trung ương khóa IX về công tác dân tộc (Nghị quyết số 24-NQ/TW ngày 12/3/2003: “Có chính sách động viên, bồi dưỡng, hướng dẫn và phát huy vai trò của những người có uy tín trong đồng bào dân tộc trong việc thực hiện chính sách dân tộc của Đảng và Nhà nước ở các địa bàn dân cư vùng dân tộc và miền núi”.

Báo cáo chính trị của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa IX tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X của Đảng (năm 2006) nhấn mạnh: “Củng cố và nâng cao chất lượng hệ thống chính trị ở cơ sở vùng đồng bào dân tộc thiểu số; động viên, phát huy vai trò của những người tiêu biểu trong các dân tộc”.

Tiếp đó là một loạt các văn bản khác của Đảng nêu rõ yêu cầu phát huy vai trò người có uy tín trong đồng bào dân tộc thiểu số, đó là: Kết luận 57-KL/TW ngày 03/11/2009 của Bộ Chính trị về tiếp tục thực hiện Nghị quyết Hội nghị lần thứ 7, Ban chấp hành Trung ương Đảng khóa IX về công tác dân tộc; Nghị quyết Hội nghị lần thứ 7 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XI về tăng cường và đổi mới sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác dân vận trong tình hình mới; Kết luận số 68-KL/TW ngày 10/9/2013 của Ban Bí thư Trung ương Đảng khóa XI về xây dựng cốt cán và phát huy vai trò của người có uy tín trong cộng đồng người Hoa; Chỉ thị số 49-CT/TW ngày 20/10/2015 của Ban Bí thư Trung ương Đảng khóa XI về tăng cường và đổi mới công tác dân vận của Đảng ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Mới đây nhất, Văn kiện Đại hội XIII của Đảng tiếp tục yêu cầu: “Chăm lo xây dựng đội ngũ cán bộ, người có uy tín tiêu biểu trong vùng dân tộc thiểu số”…

 

Cụ thể hóa đường lối của Đảng về phát huy vai trò người có uy tín trong đồng bào dân tộc thiểu số qua các kỳ Đại hội, Chính phủ đã ban hành một số nghị định, Thủ tướng Chính phủ ban hành chỉ thị, quyết định, tiêu biểu là: Chỉ thị số 06/2008/CT-TTg ngày 01/02/2008 của Thủ tướng Chính phủ về phát huy vai trò người có uy tín trong đồng bào dân tộc thiểu số trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; Nghị định số 05/2011/NĐ-CP ngày 14/01/2011 của Chính phủ quy định Chính sách đối với người có uy tín ở vùng dân tộc thiểu số; Quyết định số 18/2011/QĐ-TTg ngày 18/3/2011 của Thủ tướng Chính phủ về chính sách đối với người có uy tín trong đồng bào dân tộc thiểu số; Quyết định số 56/2013/QĐ-TTg ngày 7/10/2013 của Thủ tướng Chính phủ về việc sửa đổi, bổ sung một số điều của Quyết định số 18/2011/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về chính sách đối với người có uy tín trong vùng đồng bào dân tộc thiểu số; Quyết định số 2561/QĐ-TTg ngày 31/12/2016 về phê duyệt Đề án tăng cường vai trò của người có uy tín trong vùng dân tộc thiểu số…

Với số lượng lớn các chỉ thị, nghị quyết, kết luận của Bộ Chính trị, Ban Bí thư, Ban chấp hành Trung ương Đảng và các nghị định của Chính phủ, chỉ thị, quyết định của Thủ tướng Chính phủ được ban hành liên tục từ sau năm 1996 đến nay cho thấy Đảng, Nhà nước ta đánh giá cao và hết sức coi trọng đội ngũ người có uy tín trong đồng bào dân tộc thiểu số trong quá trình lãnh đạo, tham gia tổ chức thực hiện nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo quốc phòng, an ninh ở cơ sở.

Qua các giai đoạn, đến năm 2018, khái niệm người có uy tín đã được hoàn thiện, chỉ rõ trong Quyết định số 12/QĐ-TTg ngày 6/3/2018 của Thủ tướng Chính phủ: “Là công dân Việt Nam, không phân biệt thành phần dân tộc, cư trú hợp pháp tại Việt Nam; bản thân và gia đình gương mẫu chấp hành chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước và các quy định của địa phương; Là người tiêu biểu, có nhiều công lao, đóng góp trong các phong trào thi đua yêu nước, xóa đói giảm nghèo, bảo vệ an ninh trật tự, giữ gìn bản sắc văn hóa và đoàn kết các dân tộc; Hiểu biết về văn hóa truyền thống, phong tục, tập quán dân tộc; có mối liên hệ chặt chẽ và có ảnh hưởng trong dòng họ, dân tộc và cộng đồng dân cư; Có khả năng quy tụ, tập hợp đồng bào dân tộc thiểu số trong phạm vi nhất định bằng lời nói, qua việc làm, được người dân trong cộng đồng tín nhiệm, tin tưởng, nghe và làm theo”.

 

Trong tiến trình phát triển, tùy theo phong tục tập quán mà mỗi dân tộc ở các vùng miền khác nhau đều có những người có uy tín tiêu biểu. Họ là già làng, trưởng bản, trưởng dòng họ, các vị chức sắc, tôn giáo, nhân sĩ trí thức người dân tộc thiểu số… được cộng đồng suy tôn. Người có uy tín luôn có vị trí, vai trò quan trọng không chỉ đối với gia đình, dòng họ mà còn có khả năng ảnh hưởng mạnh mẽ tới cộng đồng trong nhận thức về chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước cũng như huy động sự tham gia của nhân dân trong các lĩnh vực của đời sống xã hội.

Ở góc độ hẹp, trong mỗi gia đình người dân tộc thiểu số, mọi sinh hoạt đời sống, quan hệ xã hội và lao động sản xuất luôn được điều hành, chi phối bởi người có uy tín nhất trong nhà. 

 

Trong từng dòng họ dù lớn hay nhỏ đều có người đứng đầu là trưởng tộc hay trưởng họ để duy trì các hoạt động của dòng họ, nhất là trong các sinh hoạt tín ngưỡng nhớ về tổ tiên, cội nguồn, duy trì tôn ty, trật tự, quyền lợi, nghĩa vụ, trách nhiệm của các gia đình đối với dòng họ, làng bản, cộng đồng và đất nước.

Trong đời sống, người có uy tín giữ vai trò đầu tàu đảm bảo sự vận hành của cộng đồng thông qua các việc như: duy trì phong tục tập quán, ổn định trật tự an toàn xã hội, thúc đẩy phát triển sản xuất, giải quyết mối quan hệ với các cộng đồng khác và với các cơ quan trong hệ thống chính trị, bộ máy nhà nước ở địa phương.

Bản thân và gia đình người có uy tín phải nắm vững, gương mẫu thực hiện và tích cực tuyên truyền, giải thích, vận động đồng bào các dân tộc trên địa bàn thực hiện các chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước cũng như các quy định của địa phương. Họ cũng cần phải chủ động nắm dư luận xã hội, tình hình đời sống, sản xuất, tâm tư, nguyện vọng của đồng bào các dân tộc để phản ánh kịp thời với các cơ quan chức năng. Họ tham gia ngăn ngừa, hòa giải các mâu thuẫn, tranh chấp trong nội bộ nhân dân, góp phần giữ gìn an ninh, trật tự ở địa phương. Họ tích cực hưởng ứng, ủng hộ các cuộc vận động, phong trào thi đua tại địa phương để làm đòn bẩy kích thích phong trào phát triển...

Thực tế, với dân tộc Mông vùng Trung du và miền núi phía Bắc, trưởng dòng họ là người có vai trò quan trọng trong đời sống tâm linh. Các dân tộc Dao, Mường, Thái và một số dân tộc thiểu số khác ở các tỉnh miền núi phía Bắc thì những người thực hiện các nghi lễ tín ngưỡng, cầu cúng cho gia đình, dòng họ hoặc bản, làng (thầy mo, thầy cúng…) được đồng bào rất coi trọng.

Còn đối với các buôn làng vùng rừng núi Trường Sơn - Tây Nguyên, già làng là trụ cột quan trọng trong quá trình xây dựng và phát triển của cộng đồng. “Già làng nói - dân làng nghe, già làng hô - dân làng hưởng ứng, già làng làm - dân làng làm theo”. Già làng là cây sồi cổ thụ, là chỗ dựa tinh thần cho cả cộng đồng.  

 

Theo Thông báo số 1312/TB-UBDT của Ủy ban Dân tộc, tính đến ngày 07/10/2020, cả nước có 30.247 người có uy tín trong cộng đồng được các thôn bản, buôn làng bình chọn, suy tôn tại 52 tỉnh, thành phố theo các tiêu chí trong Quyết định số 12/2018/QĐ-TTg ngày 06/3/2018 của Thủ tướng Chính phủ.  

So sánh số lượng người có uy tín 02 năm (2019 - 2020)
Nguồn: Báo cáo số 1312/TB-UBDT ngày 07/10/2020 của Ủy ban Dân tộc

 

Tùy theo chức năng, nhiệm vụ, mỗi ngành sẽ phát huy người có uy tín theo những cách khác nhau, vì những mục đích khác nhau.

Mặt trận Tổ quốc thông qua người có uy tín để phát động, triển khai thực hiện các phong trào xây dựng nếp sống văn hóa, xây dựng đời sống mới, củng cố khối đại đoàn kết toàn dân tộc.

Ngành Dân vận thông qua người có uy tín để nắm bắt tâm tư, tình cảm, nguyện vọng của nhân dân, vận động nhân dân thực hiện chủ trương, đường lối của Đảng, chích sách, pháp luật của Nhà nước.

Ngành Dân tộc, Tôn giáo thông qua người có uy tín để nắm bắt, triển khai thực hiện công tác dân tộc, tôn giáo.

Ngành Văn hóa thông qua người có uy tín để bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa độc đáo, đa dạng của cộng đồng 53 dân tộc thiểu số.

Các ngành: Công an, Quân đội thông qua người có uy tín để nắm bắt tình hình cơ sở, phát động và triển khai các phong trào quần chúng tham gia bảo vệ quốc phòng, an ninh, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc…

Tóm lại, đội ngũ người có uy tín là lực lượng quần chúng đặc biệt, có vị trí, vai trò quan trọng, góp phần giúp các cơ quan trong hệ thống chính trị tổ chức thắng lợi chức năng, nhiệm vụ được giao; đồng thời qua “kênh” người có uy tín nắm bắt tâm tư, tình cảm, nguyện vọng của người dân gửi tới Đảng, Nhà nước. Nói một cách hình tượng, người có uy tín là nhịp cầu nối gắn kết giữa ý Đảng và lòng dân./.   

Bài 2: Những cánh chim đầu đàn 

Bài 3: Bất cập trong quan niệm lựa chọn người có uy tín 

Bài 4: Những khó khăn, bất cập về thể chế và chính sách

Bài cuối: Một số giải pháp phát huy vai trò người có uy tín

Phản hồi