Hôm nay, tròn 120 năm Ngày sinh đồng chí Phùng Chí Kiên (18/5/1901-18/5/2021) – người học trò xuất sắc của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Dù chỉ có 16 năm hoạt động cách mạng, nhưng những gì đồng chí để lại cho thế hệ sau khiến chúng ta càng thêm khâm phục và tự hào về một người con anh dũng đã sẵn sàng hy sinh cuộc đời, tuổi trẻ của mình cho dân tộc, cho đất nước.

Cuộc đời vị tướng đầu tiên của quân đội ta

Đồng chí Phùng Chí Kiên tên thật là Nguyễn Vĩ, sinh ngày 18/5/1901 trong một gia đình nông dân xã Diễn Châu, huyện Diễn Châu, tỉnh Nghệ An. Do hoàn cảnh gia đình khó khăn, học hết sơ học,  Nguyễn Vĩ phải nghỉ học.

Đồng chí Phùng Chí Kiên (18/5/1901-18/5/2021)

Năm 1925, Nguyễn Vĩ ra làm thuê ở ga Yên Lý, Diễn Châu. Tại đây, Nguyễn Vĩ gặp gỡ, giao lưu với nhiều tầng lớp người, nhiều luồng tư tưởng, qua đó, Nguyễn Vĩ đã biết được về thắng lợi của Cách mạng tháng Mười Nga, về phong trào cộng sản quốc tế, về những hoạt động của Hội Việt Nam cách mạng thanh niên ở Quảng Châu. Từ đây, Nguyễn Vĩ được giác ngộ, dìu dắt, giúp đỡ, kết nạp vào Hội.

Tháng 10/1926, Nguyễn Vĩ được cử đến Quảng Châu dự lớp huấn luyện chính trị đầu tiên do Lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc tổ chức và đổi tên là Phùng Chí Kiên. Sau khóa học, Phùng Chí Kiên được Lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc gửi vào học Trường Quân sự Hoàng Phố. Năm sau, nhà trường bị đóng cửa, Phùng Chí Kiên cùng với cán bộ cách mạng Việt Nam đứng về phía Đảng Cộng sản Trung Quốc chống lại hành động phản cách mạng của bọn quân phiệt.

Tháng 12/1927, khi khởi nghĩa ở Quảng Châu nổ ra, Phùng Chí Kiên chỉ huy một đơn vị của đội quân cộng sản. Ngày 30/12/1928, đồng chí Phùng Chí Kiên bị quân Tưởng bắt giam. Sau 9 tháng giam cầm, Phùng Chí Kiên được trả tự do và trở lại Trường Quân sự Hoàng Phố.

Tháng 12/1929, Phùng Chí Kiên được kết nạp vào Đảng Cộng sản Trung Quốc, gia nhập Hồng quân.

Tháng 12/1930, Phùng Chí Kiên về Hồng Kông (Trung Quốc). Tại đây, đồng chí được gặp lại Lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc và được truyền đạt những chủ trương, đường lối mới của Đảng. Đồng chí được kết nạp vào Đảng Cộng sản Đông Dương.

Tháng 1/1931, Phùng Chí Kiên sang học trường Đại học Phương Đông. Năm 1934, đồng về Ma Cao, Trung Quốc và tham gia Ban Chỉ huy ở ngoài của Đảng. Tháng 3/1935, tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ nhất của Đảng họp ở Ma Cao, Trung Quốc, đồng chí được bầu vào Ban Chấp hành Trung ương Đảng và được chỉ định vào Ban Thường vụ của Đảng.

Giữa năm 1937, đồng chí được cử về Sài Gòn cùng đồng chí Hà Huy Tập trực tiếp chỉ đạo phong trào cách mạng trong nước. Do yêu cầu mới của cách mạng, cuối năm 1937, Đồng chí quay lại Hồng Kông (Trung Quốc) lãnh đạo Ban Chỉ huy ở ngoài của Đảng thay cho đồng chí Lê Hồng Phong về nước hoạt động. Đồng chí thường xuyên giữ liên lạc với trong nước, với Đảng Cộng sản Xiêm, Đảng Cộng sản Trung Quốc cho đến cuối tháng 10/1938 khi Đồng chí bị bắt. Sau khi được trả tự do và bị trục xuất khỏi Hồng Kông (Trung Quốc), đồng chí Phùng Chí Kiên đến tỉnh Quảng Đông, tỉnh Vân Nam, Trung Quốc. Giữa năm 1939, Phùng Chí Kiên có mặt tại Côn Minh, sẵn sàng cho những công việc mới của Đảng, của cách mạng trong hoàn cảnh mới.

Ngày 28/1/1941, Phùng Chí Kiên theo Nguyễn Ái Quốc về Pắc Bó, Cao Bằng. Ở đây, Đồng chí đã góp phần quan trọng vào việc xây dựng, bảo vệ khu căn cứ, tham gia soạn thảo các bài viết về "Con đường giải phóng dân tộc", trong đó có nội dung về đấu tranh vũ trang, chiến tranh cách mạng, chiến thuật chiến tranh du kích, đồng thời tham gia tổ chức các lớp huấn luyện quân sự, đào tạo cán bộ Việt Minh cho các tỉnh Cao Bằng, Bắc Kạn, Lạng Sơn và các tỉnh miền xuôi.

Tại Hội nghị Ban chấp hành Trung ương Đảng lần thứ VIII (tháng 5/1941), đồng chí Phùng Chí Kiên được bầu lại vào Ban Chấp hành Trung ương Đảng và được phân công phụ trách công tác quân sự Đảng, trực tiếp chỉ đạo khu căn cứ Bắc Sơn - Võ Nhai và Đội Cứu quốc quân.

Cuối tháng 6/1941, Pháp mở cuộc càn quét lớn vào khu căn cứ cách mạng nhằm tiêu diệt cơ quan đầu não của Việt Minh và lực lượng vũ trang cách mạng mới hình thành. Chúng huy động tới 4.000 quân, đủ các sắc lính cùng bọn cường hào phản động địa phương, tổ chức tấn công khu căn cứ. Phùng Chí Kiên chỉ huy đội Cứu quốc quân Bắc Sơn chiến đấu, phá một số trận càn lớn của Pháp. Do chênh lệch lực lượng và vũ khí, Ban lãnh đạo căn cứ Bắc Sơn - Võ Nhai quyết định để lại một tiểu đội chặn đối phương, còn hai tiểu đội phá vòng vây, rút lên Cao Bằng để bảo toàn lực lượng.

Ngày 19/8/1941, cánh quân do đồng chí Phùng Chí Kiên và Lương Văn Tri (Ủy viên Thường vụ Xứ ủy Bắc Kỳ) chỉ huy qua Pò Kép (châu Na Rì, Bắc Kạn) thì bị địch phục kích, nhưng đơn vị thoát được. Ngày 21/8, đơn vị lại bị phục kích tại xã Bằng Đức trên đường đi Cao Bằng. Mặc dù bị thương nặng, đồng chí Phùng Chí Kiên vẫn giữ chặt khẩu súng, bắn chặn quân địch để đồng đội thoát khỏi vòng vây. Bắn hết viên đạn cuối cùng, đồng chí sa vào tay giặc.

Ngày 22/8/1941, đồng chí bị địch chặt đầu cắm ở đầu cầu Ngân Sơn để uy hiếp tinh thần cán bộ và nhân dân địa phương.

Tinh thần cách mạng kiên trung, bất khuất của đồng chí như một ngọn gió thổi bùng ý chí chiến đấu của quân và dân chiến khu Việt Bắc tiếp tục tiến hành các cuộc khởi nghĩa giành độc lập.

Người cộng sản mẫu mực, nhà chính trị, quân sự tài ba, lỗi lạc của Đảng

Cuộc đời, sự nghiệp của đồng chí Phùng Chí Kiên để lại cho toàn Đảng, toàn dân, toàn quân một gương sáng mẫu mực của người chiến sĩ cộng sản trên nhiều phương diện. Đảng ta khẳng định “Đồng chí là tấm gương sáng về lòng yêu nước, thương dân, suốt đời phấn đấu hy sinh vì độc lập, tự do của Tổ quốc, vì hạnh phúc của nhân dân, giữ vững ý chí chiến đấu đến cùng. Đồng chí luôn nêu cao tinh thần trách nhiệm trước Đảng và Nhân dân, giữ vững ý thức tổ chức kỷ luật và ý chí chiến đấu, nghiêm chỉnh chấp hành chỉ thị của Lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc, nghị quyết của Đảng và gương mẫu trong công tác, giản dị trong lối sống, gần gũi, hòa mình với đồng bào, đồng chí”.

Đảng, Nhà nước ta xây dựng Khu lưu niệm đồng chí Phùng Chí Kiên để tri ân và tưởng nhớ những cống hiến của đồng chí với cách mạng Việt Nam.

Bằng tài năng và uy tín, đồng chí được Đảng giao những nhiệm vụ, trọng trách quan trọng như dự thảo các văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ nhất của Đảng (tháng 3/1935), đào tạo cán bộ cách mạng, củng cố, xây dựng các cơ sở cách mạng, tổ chức đảng đoàn thể. Đảng ta ghi nhận về trình độ chính trị và đạo đức cách mạng nên chỉ định đồng chí vào Ban Thường vụ Trung ương Đảng Cộng sản, lãnh đạo Ban Chỉ huy ở .

Tài năng quân sự của đồng chí Phùng Chí Kiên được bộc lộ rõ nhất trong thời kỳ hoạt động ở Pác Bó, Cao Bằng. Từ kinh nghiệm thực tiễn của mình, đồng chí còn truyền đạt những kiến thức cơ bản về quân sự, nhất là chiến thuật du kích, đồng chí đã vận dụng nhuần nhuyễn những quan điểm cơ bản về kháng chiến toàn dân, kết hợp giữa đấu tranh chính trị với đấu tranh vũ trang, nguyên tắc tác chiến du kích để đưa vào thực tiễn công tác, nhờ đó, giúp xây dựng và phát triển các đội tự vệ, du kích tại các địa phương khác; bảo vệ an toàn cho các đồng chí cán bộ Trung ương Đảng; tổ chức nhiều cuộc đánh các đồn lẻ của địch, bảo vệ thành công, an toàn nhiều hội nghị, hoạt động quan trọng của cách mạng.

Trong thời kỳ ở Quảng Châu, mặc dù tuy chưa được trải qua thử thách và mới được dự một khóa duy nhất ở Quảng Châu do Lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc đào tạo, nhưng sự kiện tham gia cuộc khởi nghĩa ở Quảng Châu chứng tỏ đồng chí Phùng Chí Kiên, sẵn sàng hy sinh xương máu, hiến dâng tất cả cho sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc của nhân dân Trung Quốc, đã khẳng định tinh thần quốc tế vô sản cao cả của những người cách mạng Việt Nam.

Ghi nhận những công lao của đồng chí, hai năm sau ngày đồng chí Phùng Chí Kiên hy sinh, trong báo Cờ giải phóng, số 2, ra ngày 26/8/1943, đồng chí Trường Chinh, lúc đó là Tổng Bí thư của Đảng đã viết: “Anh Phùng hay anh Lý vĩnh biệt chúng ta đã hai năm rồi!... Thế là một chiến sĩ tài ba, lỗi lạc đã bỏ mình nơi ngàn cây dặm cỏ… Cái chết của anh là một sự thiệt thòi cho Đảng. Nó còn gieo biết bao nỗi thương tiếc cho các đồng chí. Anh Phùng đã khuất. Nhưng tinh thần anh vẫn sống mãi với non sông, cây cỏ. Chúng ta càng nhớ đến anh, càng phải nỗ lực chiến đấu để chóng hoàn thành sự nghiệp vĩ đại của Đảng mà anh đã hoàn toàn ký thác nơi chúng ta”.

Đến ngày 23/9/1947, ghi nhận công lao của đồng chí Phùng Chí Kiên trong công cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc và xây dựng lực lượng vũ trang cách mạng, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ký Sắc lệnh số 89/SL truy phong cấp tướng cho đồng chí Phùng Chí Kiên. Đây là sắc lệnh phong tướng đầu tiên của Nhà nước ta và tháng 11/2003, Đảng, Chính phủ ra quyết định công nhận đồng chí Phùng Chí Kiên là nguyên ủy viên Thường vụ Trung ương Đảng (khóa I), cán bộ lãnh đạo quân đội cấp tướng, liệt sĩ hy sinh anh dũng trong chiến đấu.

Tại cuộc hội thảo nhân kỷ niệm 120 năm ngày sinh đồng chí, nhiều nhà nghiên cứu, nhà khoa học đã khẳng định những cống hiến, đóng góp của đồng chí Phùng Chí Kiên: “Đồng chí Phùng Chí Kiên đã thấm nhuần những bài học sâu sắc về tư cách của người cán bộ và tấm gương đạo đức cách mạng rất mực trong sáng, cao đẹp. Đồng chí luôn chú trọng tu dưỡng, rèn luyện đạo đức cách mạng, nêu cao tinh thần tận trung với đất nước, với Đảng, tận hiếu với dân, sẵn sàng chiến đấu, hy sinh vì Tổ quốc, hoàn thành xuất sắc mọi nhiệm vụ được giao, nêu cao tinh thần quốc tế vô sản trong sáng”.

GS.TS Nguyễn Xuân Thắng, Bí thư Trung ương Đảng, Chủ tịch Hội đồng lý luận Trung ương khẳng định: “Trong suốt cuộc đời hoạt động cách mạng, đồng chí Phùng Chí Kiên đã vượt qua mọi gian khổ, hiểm nguy để hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ được giao. Hai lần bị bắt giam, đày ải trong chốn lao tù tàn bạo của chính quyền Tưởng Giới Thạch và thực dân Anh, đồng chí luôn vững vàng tinh thần cách mạng, giữ vững khí tiết của người cộng sản. Hoạt động trong hoàn cảnh bí mật, đầy gian nguy, thách thức, đồng chí vẫn luôn kiên định với mục tiêu, lý tưởng và con đường đã chọn, hết mực trung thành với sự nghiệp cách mạng của Đảng và dân tộc, nêu tấm gương sáng về tinh thần kiên trung, bất khuất của người cộng sản. Đồng chí là nhà lãnh đạo tiền bối tiêu biểu của Đảng và cách mạng Việt Nam, người học trò xuất sắc của Chủ tịch Hồ Chí Minh, nhà chính trị, quân sự song toàn, người chiến sĩ kiên cường của phong trào cộng sản và công nhân quốc tế.

Hình ảnh đồng chí Phùng Chí Kiên dù bị kẻ địch phục kích bắn trọng thương, vẫn kiên quyết ở lại đánh chặn địch để đồng đội rút lui, kiên cường chiến đấu đến hơi thở cuối cùng trước mũi súng quân thù là biểu tượng sâu sắc cho bản lĩnh, khí phách và tình cảm cao đẹp của người chiến sĩ cộng sản. Đồng chí ngã xuống nhưng cuộc đời cách mạng cao đẹp, những hoạt động và cống hiến to lớn của đồng chí vẫn sống mãi trong sự nghiệp cách mạng vẻ vang của Đảng và dân tộc Việt Nam, vẫn mãi là tấm gương đạo đức cách mạng ngời sáng cho các thế hệ cán bộ, đảng viên học tập, noi theo”.

Đồng chí Thái Thanh Quý, Bí thư Tỉnh ủy Nghệ An thì khẳng định, đồng chí là một tấm gương sáng cho thế hệ trẻ về tinh thần chiến đấu kiên trung, bất khuất, không khuất phục trước kẻ thù, sống anh dũng, chết vẻ vang...; là tấm gương lớn về tinh thần học tập, kiên trì, chịu khó, luôn kết hợp chặt chẽ giữa lý luận với thực tiễn, trở thành nhà lý luận quân sự song toàn của Đảng, có thể làm việc và hoạt động trên nhiều lĩnh vực khác nhau. Trong công tác và lối sống đời thường, đồng chí là tấm gương mẫu mực về tinh thần tận tụy, lối sống giản dị, gần gũi, hòa mình với đồng bào, đồng chí. Bản lĩnh, trí tuệ của đồng chí Phùng Chí Kiên không chỉ là niềm tự hào, góp phần làm rạng danh quê hương, đất nước, mà mãi mãi là tấm gương sáng cho các thế hệ cán bộ và nhân dân Nghệ An noi theo”. Từ đó “Phát huy những truyền thống tốt đẹp, học tập và làm theo tấm gương của đồng chí Phùng Chí Kiên và các vị cách mạng tiền bối, Đảng bộ và nhân dân Nghệ An không ngừng học tập, nỗ lực thi đua lập nhiều thành tích, hoàn thành thắng lợi Nghị quyết Đại hội đại biểu Đảng bộ tỉnh lần thứ XIX, nhiệm kỳ 2020 - 2025, Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng, quyết tâm thực hiện thành công mục tiêu đến năm 2025 đưa Nghệ An trở thành tỉnh khá trong khu vực phía Bắc, năm 2030 trở thành tỉnh khá của cả nước"

Trong nghiên cứu của Đại tá Dương Hồng Anh, Phó Viện trưởng Viện Lịch sử Quân sự Việt Nam, thì “trên cương vị là Tổng Chỉ huy khu căn cứ Bắc Sơn, đồng chí Phùng Chí Kiên là người có đóng góp trực tiếp vào việc xây dựng "Điều lệ của Việt Nam tiểu tổ du kích cứu quốc", trong đó quy định về mục đích, phương pháp tổ chức, điều lệ kết nạp đội viên, trách nhiệm, tập luyện, vũ khí, kỹ thuật của tiểu tổ du kích cứu quốc. Đồng chí đã truyền đạt cho lực lượng quân đội những kiến thức cơ bản về quân sự, mà trọng tâm là chiến thuật du kích. Đây là những kiến thức quân sự cách mạng đầu tiên của Đảng mà cán bộ, chiến sỹ cứu quốc quân được quán triệt, học tập, góp phần nâng cao nhận thức, quyết tâm chiến đấu vì sự nghiệp cách mạng của Đảng và nhân dân ta".

Những công lao và cống hiến to lớn của đồng chí Phùng Chí Kiên với cách mạng Việt Nam, tinh thần sẵn sàng hy sinh cho độc lập tự do, ý chí học tập không ngừng và quyết tâm thực hiện ước mơ hoài bão, ý thức tổ chức kỷ luật và ý chí chiến đấu của đồng chí là tấm gương sáng để giáo dục tinh thần yêu nước, lòng tự hào dân tộc; cổ vũ, động viên các tầng lớp Nhân dân học tập, noi theo, góp phần thực hiện các mục tiêu, nhiệm vụ xây dựng, phát triển và bảo vệ đất nước./.

Thương Huyền